16 Dek 1865

HE KAAO
-NO-
PIKOIAKAALALA!
Ke Keiki akamai i ka Pana.
HELU 1.

O Alala ka makuakane, o Koukou ka makuahine. O ko laua aina i noho ai, o Waioli i Kauai. Ua ao no laua i ka laua hana o ka Pana Iole i ko laua wa. A hanau mai na laua eono kaikamahine Akua, a hookahi kaikamahine kanaka. A o ka muli loa o Pikoiakaalala, ke keiki kaulana hoi no ke akamai i ka Pana Iole, ka mea hoi nona keia Kaao.

Eia hoi na inoa o na kaikamahine a laua,

“O Kikoookalani ka mua,
O Kikoookahonua ka lua,
O Kikoookamauna ke kolu,
O Kikoookamoana ka ha,
O Kikoookapo ka lima,
O Kikoookeao ke ono.”

Pau na keiki Akua; o Kauiomanoa ke kaikamahine kanaka; a o ka hiku hoi ia, o Pikoiakaalala ka walu. O na kino o ua poe kaikamahine Akua nei he Iole. A o ke kumu no hoi ia o ke akamai nui o Pikoiakaalala i ka Pana Iole. A nui ae la o Kauiomanoa, a ui, a wahine maikai; makemake oia e holo i Oahu nei, e imi i kane nana. A i kona hiki ana i Oahu, loaa iho la kana kane o ke aikane a Kakuhihewa. A o ko laua wahi i noho ai o Manoa. A mahuahua iki ae la no hoi o Pikoiakaalala; hoomaka iho la no ke ao o ka makuakane iaia i ka Pana; a ike, a akamai.

A ma Kauai no hoi kahi i noho ai kekahi Ilio kaulana o Pupualenalena. I ka hele ana o ua keiki nei e Pana Iole i ka nahelehele; a ike mai la ka Ilio i keia wahi keiki uuku i ke akamai i ka Pana Iole, alaila, hele pu aku la laua, popoi no hoi ka Ilio he umi Iole, Pana no hoi o Pikoiakaalala he umi Iole; pai iho la laua ia la.

A i kekahi la’e hoi, hele hou no laua i ka hooheihei; hopu no ka Ilio he kanaha. Pana no hoi ke keiki he kanaha no hoi Iole. Pela no laua i haele heihei ai, a, aole o laua mea i eo. A no keia heihei ana o laua me ka Ilio Pupualenalena, aole hoi i eo i ka Ilio ke keiki kaulana. Nolaila i kukui aku ai kona kaulana ma Kauai a puni, a na ko Kauai hoi i hai aku ko Oahu, a pela aku ko na Mokupuni a pau o Hawaii nei, no ke akamai o Pikoiakaalala i ka Pana Iole. A o ka inoa wale no kai kaulana, aole hoi i ikeia ke kino.

A mahope iho o ko laua heihei ana me ka Ilio, alaila, olelo aku la o Alala kona makuakane, “E aho paha e holo kaua i Oahu e ike i ko kuahine.” Oia hoi kela a’u i hai ae nei mamua (Kauiomanoa). Ae aku la no hoi o Pikoiakaalala; a o ka holo mai la no ia o laua nei a ka moana o ka Ieiewaho, alaila ike mai la o Pikoiakaalala i kekahi hee nui o Kakahee ka inoa o ua hee la. Olelo aku la ia i ka makuakane, penei: “Ka hee nui,” “Aia i hea?” wahi a ka makuakane, “Aia no hoi ke noho mai la iloko o ka lua; aia i ka ae-kai.” O ka holo mai la no ia o laua a aneane kokoke mai e ike i ka aina, kahi hoi o ka hee e noho ana, o ke ano o keia hee, he hee akua.

O ka lena ae la noia o ke keiki i kana kakaka, a o ka Pana mai la noia, i ka moana pili aina ole no ka Pana ana, ku ana ka hee i ka ae-kai, a mahope mai no hoi laua nei, a pae ana i Waiakaaiea; a pae ka waa o laua nei ilaila, alaila, kii mai la laua e pepehi i ua hee nei; o ka pepehi iho la noia o laua a make o Kakahee. [E ka mea heluhelu, aia no kela mau aina maanei mai o ka Lae o Kaena, o Waiakaaiea, o Kakahee.] Moe laua nei ilaila a kakahiaka’e, o ka holo maila noia ma ka waa a pae i Waimanalo, a kau ka waa o laua i Kapu’a, e pua mai ana ilaila, a o ka mea ia i pana’i ka inoa o ua wahi la o “Kapu’a” a hiki i keia wa. Aole nae laua nei i hele aku e Pana Iole me na kamaaina. Pii no laua nei a kela wahi hoomaha o Kaulanaakaiole, ike ae la keia he mau Iole e kau ana i ka pali, o ka inoa oia mau Iole, o Hahaiole ma.

No ke ahiahi loa o laua, aole oia i Pana i kana Pana i na Iole, haele mai la no laua, a pii mai la ma Kona, a iho ma keia huli o Manoa, ua kau nae ka la maluna’e o Kaala. A hiki laua nei i ka hale, ike iho la ka makuakane me kana kaikamahine, a uwe iho la a pau ka uwe ana, ho-a ia ka imu o ka puaa. E a ana no ka imu, e unuunu ana ka poe aipuupuu a ke kaikoeke i ua puaa nei, o ko ke kamalii ano mau no hoi o ka holoholo mawaho o ka hale, o ka iho mai la noia o Pikoiakaalala, a hiki ana keia i Kulaokahua. E pua Iole ana ilaila ke alii wahine a Kakuhihewa, oia hoi o Kahamaluihi, me ko o Oahu akamai nei hoi o Mainele, oia ka ke alii Pana Iole a Kakuhihewa, a o Kepanakahuahi hoi ka ke alii wahine a Kahamaluihi Pana Iole. E ku pua Iole ana lakou i kahi i haiia’e la maluna. A ua paa ka pua, e ku ana ke alii wahine me kona kahu wahine no; a ua hoomaluia ka pua, aole e komo mai kekahi kanaka iloko o ka pua. A ma kahi e ku ana o Kahamaluihi me kona kahu wahine. A komo ana keia wahi keiki uuku ma ke kowa mawaena o ke alii wahine me ke kahu, huhu iho la ke alii wahine i ke keiki penei: “Heaha kau e nei wahi keiki o ka wahi ana mai nei i ka makou pua, ua hoomaluia a ua malu?”

Pane ae la no hoi ua wahi keiki nei, “A komo mai nei la hoi au maanei a ua hemo mai nei kekahi Iole maanei.” Pane mai o Kahamaluihi, “A hiki mai nei la oe ia nei ua ike oe e na wahi keiki i ka Pana Iole?”

A olelo aku la no hoi kahi keiki Pikoiakaalala penei, “He ike no, he wahi ike uuku.” Olelo mai la o ke Kahamaluihi, “Pehea la hoi, ia oe hoi ka kaua Pana, e Pana ae oe?” Ae aku la no ke keiki, “Ae.” Alaila, houluuluia mai la ka pua a ke alii, me ke kakaka, a waiho ana ma ke alo o ua keiki nei; alaila, olelo aku la ua keiki nei, “Aole e waiwai o ka pua keia me ke kakaka e Pana ai.” Hai hou mai o ke Kahamaluihi i ke keiki penei: “Aole no ka paha oe i ike e na wahi keiki i ka Pana Iole o kau hele ana mai nei o anei?”

Pane aku la o Pikoiakaalala penei: “Aole e waiwai o ka pua keia, a o ka hakihaki iho la noia o ka pu’a pua, me ke kakaka e ua wahi keiki nei. Pane hou mai o Kahamaluihi, “O keaha iho la ka pua o kau hakihaki ana e na keiki wahahee?”

[A ma keia wahi, e waiho iki iho kakou i ka olelo ana no ke keiki me Kahamaluihi hoi; a e olelo iki ae kakou no ka makuakane.] A kalua iho la ka imu o ka puaa; ninau aku la o Alala i ke kaikamahine ana ia Kauiomanoa, “Auhea iho nei ko wahi kaikunane?” Olelo aku la o Kauiomanoa, “A ma kai aku nei ia i hele aku nei la,” pane mai o Alala, “Aole anei he hana nui aku ma kai nei la?” Olelo mai la ke kaikamahine, “He hana, he pu’a Iole na ke alii wahine a Kakuhihewa.” Alaila, manao ae la o Alala aia ilaila ke keiki; o ka imi mai la noia, me kahi kapa ua popoia, aia nae ilaila ka pua me ke kikoo a kana keiki. A ku ana keia mahope o ke kua o ke keiki, a alawa ae la ke keiki mahope, a ike ae la i kona makuakane e ku ana mahope ona me ka puolo kapa. No ka mea, aia iloko o ka puolo kana pua me ke kikoo. Ua mau nae ka pili a Kahamaluihi me Mainele, a ua makaukau ka Pana, aka nae, aole iho la he pua a Kahamaluihi, ua pau i ka uhaiia e Pikoiakaalala.

[A ma keia wahi hoi, e olelo hou ae kakou i ke keiki me Kahamaluihi.] Pane mai o Kahamaluihi, “I aha iho la auanei ka kakou mea e Pana aku ai la?” A no ka ike ana’e o Pikoiakaalala i kona makuakane ia Alala e ku ana ma ke kua. Alaila, ninau aku la o Pikoiakaalala ia Kahamaluihi penei, “Ia wai mua,” olelo mai o Mainele, “Ia oe ka mua,” hoole aku la hoi ke keiki, “Aole, ia oe no mua i ke kamaaina, ina no e eo mai ia oe, oia iho la no, no ka mea, aole maua i Pana’ku.” A ninau aku la nae ke keiki, “e hia ai e eo ai?” Hai mai la o Mainele, “He umikumamalima Iole.” A olelo aku la o Pikoiakaalala, “Oia, a Pana, na ke keiki nonae i haawi aku ia Mainele, penei oia i pane aku ai, “E Mainele-e, aia ka Iole la i ke kumu o ka aweoweo, pana ia,” o ka Pana aku la noia o Mainele a ku ana ka Iole, helu akahi kela aoao. Pela no kana haawi pakahi ana a pau na Iole he umikumamaha, a koe hookahi Iole, o ka umikumamalima hoi ia alaila eo. Kena hou aku la no ke keiki, “Pana hou ia’ku.”

(Aole i pau.)