[E ka mea e heluhelu ana i keia kaao nei, e ike auanei oe, he kaao pokole keia, he eono wale no pukana, aka hoi, no ka popopo o ka nupepa kahi i loaa ai, ua nalowale ia kakou kekahi mau huaolelo o ka helu hope, o ia hoi, ka Helu 6. E hoomanawa nui no nae oe, e ka mea heluhelu, no ka mea, he kaao maikai wale no keia, no KUAPIEI, ka eu o Maui, nana ka laau kupanaha o Kookookumailani i loaa mai ia ia, mai loko mai o ka waha o ka i-a nui o ke kai, o ke Kohola. KA PAA MOOLELO.]


18 Sepatemaba 1865

HE WAHI KAAO
-NO-
KUAPIEI.

Kekahi keiki kaulana o ka papa haahaa loa.

HELU 1.

O Ku ka makuakane, o Hinahele ka makuahine, hanau mai na laua he kaikamahine, o Pauniu kona inoa, a ma ia hope mai, hanau mai la o Kuapiei he keiki kane, a hanai ia iho la oia a nui. Eono paha makahiki, aole i paa kahi malo i ka hope, ia manawa, iho aku la o Ku, kona makuakane i ka lawai-a, no ka mea, he kanaka lawai-a nui oia na Olopana, ke ’Lii ia ia o Maui a puni, a i ka makuakane i hiki ai i kahakai, hoolale ae la oia i na mea a pau, he lawai-a huki kolo i kai o Kahului, a o ka lawai-a aku la no ia a komo na waa eha i ka i-a. He mea mau hoi i na manawa a pau e puni ai ka i-a, ina e pae na waa iuka, holo aku la kekahi kanaka me na i-a elua ma kona lima, he i-a hoikeike ia Olopana, a ia wa no, lohe iho la ua wahi keiki nei, (Kuapiei,) i ka hookani pihe o kahakai, o kona iho aku la no ia a hiki ma kahi e kau ana na waa i-a, ku iho la keia mahope o na waa i-a, a o ke noi aku la no ia i kona makuakane, me ka olelo aku, “E Ku e! na’u kekahi i-a.” Ia wa koke no, pane mai la o Ku, “Kahaha! ia ia nei hoi ke noi o ka i-a, aole hoi i ai ke ’Lii.” Ia manawa, mokumokuahua iho la ka manao o ua o Kuapiei, a o ke kaha aku la no ia hele ana.

Hele aku la keia a hala kekahi mau loko nui i kapaia, o Kanaha me Mauoni, ia manawa, ike mai la o Paunui kona kaikuahine, e hele ana kona kaikunane, o kona ukali mai la no ia mahope, a loaa aku la ke kaikunane, a haele pu aku la laua o ke kula loa a olelo aku la o Kuapiei i kona kaikuahine, “E hoi paha oe me na makua o kaua.” Ia wa, hoole mai la ke kaikuahine, me ka olelo mai, “Aole au e hoi, o oe hele, owau hele, a ina e make oe, make aku no hoi au.” Ia manawa, noho iho la laua ma ke kula a ahiahi, a laila, olelo aku la o Kuapiei i kona kaikuahine, “E noho oe maanei, e hele ae au ma o a hoi mai.” A ia manawa, hele aku la ke kaikuanane a ma kahi mamao aku, kahi hoi e lohe ole ia ai kona leo, a wehe ae la o Kuapiei i kona waha, a kamailio wale aku la no imua o ka makani, a penei ke ano o kana kamailio ana:

“Kini o ke Akua,
Ka lehu o ke Akua,
Ka mano ke Akua,
Ka pukui Akua,
Ka lalani Akua,
I hale no maua,
Me kuu kaikuahine.”

A pau ka ia nei olelo ana pela, haluku ana ke Akua, aole e pau i ka helu ia no ka nui loa, ia manawa koke no, ku ana na hale ekolu, elua laua nei, elua hale, kaawale ko ke kaikuahine hale i hope, a kaawale ko ia nei hale imua, a o ka hale hoi o kona mau Akua, he hale nui a me ka heiau. Ia ao ana ae, i nana mai ka hana o ka poe o kahakai o Kahului, e ku aku ana keia mau hale nui a me ka heiau.

A ike mai la no hoi na Akua o Kane ma laua o Kanaloa, aole e pau i ka helu ia no ka nui loa, ia manawa, kahaha loa ka manao o keia mau Akua, no ke ku hao mai o keia mau hale nui i ke kula a me ka heiau, me ko laua olelo iho, “Ka! kupanaha maoli ke ku ana o keia mau hale a me ka heiau nui i kela wahi, no wai la, no ke ’Lii paha, no ke Kahuna paha, no ke kanaka paha?” Ia wa no hoouna mai la o Kane ma laua o Kanaloa, ia Kikaha ma laua o Pauma, he mau wahi akua no hoi keia, me ka olelo aku ia laua, “E! e u iho olua e nana i ka mea nona kela mau hale a me ka heiau, a e ninau aku olua i ka mea nona ua mau hale la, kukulu la ia i ka heiau, a owai la kona Akua?” Pela olua e ninau aku ai, a ina e maopopo, e hoi mai olua a e hai mai me ka oiaio.

Ia wa no, iho aku la ua mau wahi Akua nei, a hiki laua nei ma kahi e ku ana ua mau hale nei a me ka heiau, i kiei aku ka hana i kekahi hale, aohe kanaka, a pela no hoi i ka lua o ka hale, aohe no he kanaka, ua pee loa aku nae ke kaikuahine ma kuono o kona hale, e hiamoe ana, a hele loa aku la ua mau wahi Akua nei i ka hale imua, i kiei aku ka hana, e moe lolii ana ua wahi keiki nei. Ia manawa no hoi, hoala aku la ua mau wahi Akua nei, me ka olelo aku, “E! o ka moe no ka kau, ua awakea loa la.” A puoho ae la ua wahi keiki nei, a ala mai la a noho pono iluna, ia wa koke no, ninau mai la ua mau wahi Akua nei, “Nowai keia mau hale a me ka heiau?” Pane aku la no ua wahi keiki nei, “No’u no, no’u wale no keia mau hale a me ka heiau.” Ia manawa hoi, he mea kahaha loa ia i ka manao o ua mau wahi Akua nei, no ko laua ike ana mai paha i ko ia nei ano, he wahi keiki uuku loa, aole i paa kahi hilahila i ka huna ia.

Ma ia hope iho, ninau hou mai la no ua mau wahi Akua nei, “Kukulu ae nei oe i ka heiau a paa, a owai kou Akua?” Pane aku la ua wahi keiki nei, “O Kane ma laua o Kanaloa, ko’u mau Akua.” “Ae,” wahi a na wahi Akua, ua akaka ae la ia maua, a ke ninau hou aku nei maua ia oe, “Kapu kou heiau i o wai, a noa hoi i hea?” Pane hou aku la no ua wahi keiki nei, ”Kapu kuu heiau i o Kane, a noa i o Lono.” A o ka pau ae la no ia o ka lakou olelo ana, a kaha aku la no hoi ua mau wahi Akua nei e hoi iluna o Hanaula, kahi hoi a laua i hele mai ai, a hiki ua mau wahi Akua nei imua o Kane ma laua o Kanaloa, a ninau mai la laua, “Pehea ke ano o na hale a me ka heiau?” A hai aku la no hoi ua mau wahi Akua elele nei, “Iho aku nei no hoi maua a hiki ilalo, hele aku nei maua a hiki i ua mau hale la, kiei aku maua i kekahi hale, aohe no he kanaka, a hele aku maua i ka hale imua, ike aku la maua he wahi keiki kane uuku e hiamoe ana. A hoala aku nei maua, a o ke ala ae la no hoi ia, a ninau aku la maua, ea, nowai keia mau hale a me ka heiau? Hai mai nei kela nona no, a ninau aku nei no maua i ke ano o ka heiau, a i mai nei kela nona no; a ninau hou aku nei no maua, a, kukulu oe i ka heiau, a owai kou Akua? Hai mai nei kela, o olua no ka kona mau Akua. A ninau aku nei maua i ka wa e kapu ai kona heiau a me ka wa e noa ai, hai mai nei kela, kapu ka kona heiau i o Kane, a noa i o Lono, pela mai nei ua wahi keiki nei ia maua.” I ka lohe ana o Kane ma laua o Kanaloa, i keia mau olelo, he mea maikai loa ia imua o laua, a akahi no a loaa ko laua kahu, ka mea nana e malama ia laua, e like me ka hoike ana aku a Kuapiei imua o na wahi Akua elele.

I ka manawa i pa pono iho ai ka la maluna o ua mau hale nei a me ka heiau, ike pono loa mai la na makaainana o kahakai, i ke ku aku o keia mau hale nui a me ka heiau, a he nui ka hoohuoi o ke ’Lii a me na makaainana, me ko lakou manao he kipi paha keia, pela ka hauwawa ana o na ’Lii a me na makaainana. A i kekahi la ae, hoouna ia kekahi mau kanaka, e pii e nana i ua mau hale nei a me ka heiau, pii aku la ua mau kanaka nei, a ike he mau hale nui no, a he heiau nui no, aohe nae he kanaka, no ka mea, ua kauoha ia mai o Kuapiei, e Kane ma laua o Kanaloa, e pii iluna o Hanaula, a hiki keia imua o Kane ma laua o Kanaloa, a pane mai la laua, “E kii oe i ko laau, ina e loaa ia oe me ko makau ole, o ka laau no ia puni ka aina, a ina e loaa mai ua laau la a pa i ko lima, alaila, e kapa iho oe i ka inoa o ua laau la o Kookookumailani.” Ae aku la o Kuapiei, “Ae,” Pane hou mai la ua mau Akua nei, “I iho auanei oe a hiki i kai, i kela lae e kapaia nei o Papaula, alaila, ku iho oe, a ina oe e ike aku i ka i-a nui e puhi mai ana i ka moana, alaila, e hoomaewaewa aku oe.” Ae aku no hoi o Kuapiei, me ke kanalua ole.

Iho aku la keia a hiki i ka lae kahakai, ku iho la keia nana ma o maanei o ka moana, a liuliu wale, ike aku la keia i ka puhi ae o ke kai i ka moana, a hoomanao ae la keia he i-a nui, a hoomaewaewa aku la oia, penei:

“Kohola, Kohola,
Pupua koha lemu.”

A holo mai la ua i-a nui nei a hiki i ka lae kahakai, a hamama mai la ka waha, a komo aku la keia iloko, a lawe mai la i ka laau nui e kau ana, a oili mai la keia a ku iho la me ua laau nei, a kapa iho la o Kuapiei i ka inoa o ua laau nei, o Kookookumailani, a olelo iho la keia, penei, “Puni ka aina.” Ia manawa, hoi aku la keia a hiki ma ka hale.

Noho iho la keia me kona hale, a o ke kaikuahine no hoi ma kona hale, a uhi mai la ka malu o ka po, moe iho la laua. Ia po no, hiki ana ke kaua a ke ’Lii, a Olopana, e hailuku ana na kanaka i na hale o laua nei i ka pohaku, a puoho mai la ke kaikuahine, a holo aku la i ka hale o kona kaikunane e moe ana, a hoala aku la, me ka olelo aku, “E Kuapiei e! o ka moe no ka kau, kainoa o ke ala ae.” Ala mai la o Kuapiei, a ike mai la i kona kaikuahine, a pane mai la oia, penei, “Hele mai nei hoi oe i ka hale o ke Akua o kaua.” A pane mai la no hoi kona kaikuahine, penei, “Nawai la au e noho aku, he make mai keia? E ala koke mai paha oe.” Ala ae la o Kuapiei, aia hoi, ua puni o waho i na kanaka, ia wa koke no, o ke kaua iho la no ia, lalau ae la keia i ka laau ana, a oili aku la iwaho, a kahea iho la keia ma ka inoa o ua wahi laau nei ana, “E Kookookumailani e! e luku.” A o ka luku aku la no ia o ua wahi keiki nei. O ko ia nei luku aku la no ia a pau na kanaka i ka make, a koe hookahi, o kona mea i hookoe ia ai, i ahai lono.

O ka hoi aku la no ia o ua wahi kanaka nei a hiki imua o Olopana, a ninau mai la o Olopana, “Pehea mai la oukou?” Hai aku la ua wahi kanaka nei, “Ua pau loa mai nei makou.” “Ua aha?” Wahi a Olopana, a pane hou aku la no ua wahi kanaka nei, me ka olelo aku, “Ua pau loa mai nei makou i ka make, aohe mea i koe, a owau nei la, ua hookoe ia mai nei i ahai lono.” Ninau mai la o Olopana, “Pehea kona ano, koa nae paha e-a?” Ae aku la ua wahi kanaka nei, me ka olelo aku, “He koa, a aole nae he kanaka makua.” “A heaha la?” Wahi a Olopana. Pane koke aku la ua wahi kanaka nei, “He wahi keiki kane uuku wale no, a aole nae i paa kahi huna.” Ia manawa koke no, hoouna aku la o Olopana i na kanaka e kii e kaua i ua wahi keiki nei, o ka hoouna aku ka Olopana, o ka luku mai kai ala, a hoouna hou aku la no o Olopana i kanaka, a o ka luku mai no kai ala. A ike o Olopana, ua pau na kanaka ona i ka make, hoouna aku la o Olopana i na kukini, e kuahaua aku i na makaainana, e hele koke mai ma kona wahi, a ua hooko mai no na makaainana i kana kauoha me ka hookaulua ole.

Helu 2.