HE MOOLELO NO KAMAPUAA
Helu 3.

Ma ke kahea hou ana a ke kupunawahine i ke mele hou, oli aku la oia penei.

O Hiwahiwa oe,
O Hamohamo na,
Ka maka o ke akua,
Lele oili i ka lani,
O haki o ne,
O ane ka la,
Kau hua kaulani,
Hookokohi ka lani,
O ke kanaka oe,
I hanu iuka o Kaliuwaa,
Ewalu ka wawae,
He kanaha ka manea,
O ka lau o ka hiwa,
O ke ki o ki-kea,
O ka nana kea,
O ka hahi kea,
Kakalanuhe,
Kakalawela,
E ka ehu, e ka uli,
E ka hiwa, ka maha kea,
Ke kukui, ka maumau,
Ka hala uhaloa,
Ke-a oo, ke-a piwai,
Ka haole nui maka alohilohi.
E kama lepo puaa,
Ke ao puaa i ka lani,
Na kino puaa o kama i ka nahelehele,
O Kaalokuloku,
Ka mano o ka ia nui,
E ui-e, kou inoa, e o mai,

O mai la no ua puaa nei, ia ia e amo ia ana e na kanaka, ke kupaka ae la no ia, a pau kaula i ka hemohemo, ka ai aku la no ia i na kanaka ma kela aoao, a ma keia aoao, a koe aku o Makalii. Holo aku oia a hiki io Olopana la, ninau mai la oia. Auhea ka hoi ka puaa? Aole puaa, ua pau na kanaka i ka ai ia, owau wale mai la no koe. “Olelo hou aku no o Olopana ia Makalii, e hele oe, a na kanaka mai Kaluanui, a Kahuku, e kii aku a lawe mai i ka puaa i o’u nei,” a hiki aku la na kanaka i kahi o ua puaa nei, hana iho la no e like me mamua, amo aku la lakou a hiki i Punaluu, Hea hou mai la no ua kupunawahine nei i ke mele hou penei;

O Kaneiahuea oe,
Ke akua maka oioi,
Nana ka maka i ka lani,
E kilo ana i ka moku nei,
I ka hiki ua lani,
Kapauu e lono i ka haiuiu,
O Hiiaka oe i Puuokapolei,
Ke akua oe o haia,
O Haia oe, kou inoa e o mai,

O ke ala ae la no ia o ua puaa nei, a ai aku la i na kanaka e like me na hana ana mamua, a hookoe aku no ia Makalii, a hiki no oia imua o Olopana, o kana hana mau no ka ninau mai, hai aku no hoi keia e like me mamua. Hoouna hou aku la no oia ia Makalii, “E hele oe a na kanaka mai Kahuku a Keahuohapuu, e kii ae a ka puaa e lawe mai i o’u nei. A hiki na kanaka i kahi o ua puaa nei, a amo mai la lakou a hiki i Kapaka. “Hea hou mai la no ua kupunawahine nei,” Penei;

Na mumu ka lani,
Na mu ahaaha,
Na ilo eu,
Na nini-ole,
Na ka hua nui,
O ke lono i ke ao,
Na ka mana o ka puaa,
Na kui, na nau,
Na wali, na oka,
Na haapekupeku,
Na ka puaa eku aina,
E ku ana i ka moku nei o Kauai,
Oahu alua oia nei la,
Kou inoa, e o mai.

A pau keia kahea ana, ai aku la no keia i na kanaka a pau, a koe no ua Makalii nei. Noonoo iho la o ua Olopana, e kuahaua i na kanaka a pau o Oahu nei a puni, a e hele pu me ia, me ka manao e kaua maoli me ua puaa nei, (oia hoi o Kamapuaa.) Kui aku la keia manao kaua o Olopana a lohe o Kamapuaa, hoopii keia i ko ia nei poe a pau iluna o Kaliuwaa, aohe alanui e hiki ai, hookahi no alanui o ua puaa nei, moe aku la oia mai lalo o ka pali a hiki luna, malaila i hiki ai na kanaka a pau; aka, o ke kupunawahine, aole oia i pii pono maluna iho o ua puaa nei, hokae oia no kona ano maka mae paha i kana moopuna.

I ka pau ana o na kanaka a pau iluna o Kaliuwaa, hoi iho la keia a lalo, pani iho la i ka wai. I ka wa i hiki mai ai o Olopana me na kanaka a pau, o ke kaua iho la no ia, a pakele ua puaa nei mai make, a i kekahi la hou mai, pau na kanaka a me Olopana a me na ’lii a pau i ka make i ua puaa nei, a, o Makalii, holo honua no keia, no kona manao no, aole e make o Kamapuaa, o kona hele loa no ia a hiki i Kauai.

I ka make ana iho o Olopana, lilo ae la ka moku o Oahu nei ia Kamapuaa, kii aku la keia i na kanaka iluna o Kaliuwaa, a hoo iho ilalo; hoi aku la a ko lakou nei wahi, nonoi mai la ke kahuna (o Lonoawohi ka inoa,) ia Kamapuaa i aina nona, penei: “O ka wai auanei ko’u.” Ae aku la no kela, he ano nane nae kela olelo a Lonoawohi, penei ke ano ma ka hoohalike ana, o ka aina i kapaia kona inoa, ua komo ka huaolelo, “Wai,” o kona aina ia, e like me Waialua, Waianae, Waimanalo, Waikele, Waipio, Waiawa, Waimano, Waiau, Waimalu, Waikiki, Waialae, Wailupe, Waimanal 2, Waihee, Waiahole, Waialee, &c. A ike iho la makua, (o Hina ma laua o Kahikiula,) ua nui ka aina i lilo i ke kahuna, hoohalahala iho la na makua; aka, o na kaikuaana a me ke kupunawahine, aole lakou i hoohalahala, ua ae no, no ke kahuna ia, a o ke koena o ka aina ko lakou.

I keia pau loa ana o ka aina i ke kahuna, o ke kumu no ia o ko laua hele ana, a noho ma Molokai. Noho iho la hoi lakou nei i ka aina, a liuliu wale ko lakou nei noho ana, hu ae la ke aloha o na makua ia Kamapuaa. Olelo aku la oia i na kaikuaana me ke kupunawahine, “E hele ana wau e imi i o’u makua, e noho oukou i ka aina o kakou.” Ko ia nei hele a i-a aku la no ia ma ke kino Humuhumunukunukuapuaa, a hiki keia i Molokai, o Kipu ka inoa oia wahi, ilaila kona hele kino kanaka ana. Nolaila kela hua olelo a ko Hawaii nei, “Hookanaka o Kama i Kipu.” Ia ia i hele aku ai a hiki i na makua ona e kahumu ana laua. Aloha aku la oia, aloha mai la no laua, ninau aku la keia Pehea ko olua noho ana maanei? I mai la laua, aole pono. Olelo hou aku la keia, e u hoi olua a no i keia wa, mai noho olua, o ko laua hoi iho la no ia.

I na makua i hoi ai i Oahu nei, ka hele aku la no ia o Kamapuaa i Kahiki, ma ke kino ia no, a hiki oia i o Koea la, oia ke alii ma kekahi aoao, a o Lonokaeho ma kekah aoao. Ninau mai la o Koea. Mahea mai nei oe? Maanei mai nei no, olelo mai la oia, aohe kanaka o onei e like me oe, manao wau no kahi e mai oe. Pane aku o Kamapuaa, “Ma ke kai mai nei au,” oia ha! Ma ke kai mai nei oe. E aho i kane oe na kuu kaikamahine na (Kekaihaakuloulaniokahiki,) ae mai la kela.

Hoouna aku la o Koea i kana luna ia Kuleonui, e pii ae oe a luna o ke kuahiwi o ka aina nei la, hea iho oe, he hana, he hana! Ninau ae la ka menehune, heaha ka hana? He hale! Heaha ka hale? He lau ke kua, he lau ke alo, he lau na kala, ka iwi o ka manu ka aho, ka hulu o ka manu ke pili! Pane mai la ka menehune, aohe hana pupu kahi wale no.


I ka hana ana o ua hale nei, hookahi no la, o ka paa no ia; olelo aku la o Koea, e ako a paa loa aole make waiho i puka, a pela no i hana ia ia, (o Pukokoo ka inoa o ua hale la.) Kii ia aku la o Kamapuaa e hele mai e nana, hele mai la oia a nana a puni ua hale nei, aohe puka. Ninau aku la oia, “Auhea ka hoi ka puka o keia hale?” Olelo aku la o Koea, aia no ma kahi au e makemake ai, malaila ka puka. Kuhikuhi iho la oia maanei ka puka, a wehe ia iho la malaila, e like me kona makemake.

Pau ae la hoi ka nana ana ia waho, komo aku la oia iloko, mahalo ae la oia no ka maikai o ka hana ana. Ninau aku la oia ia Koea, heaha ka aho? Hai mai la oia, he iwi o ka manu. Heaha ka pili? O ka hulu o ka manu. Olelo mai la o Koea, o ko olua hale keia e noho ai me ko wahine, a hoi mai la laua a noho iho la iloko o ua hale nei. Ia lakou i noho ai, a mahope iho, hele o Koea i ke kaua me Lonokaeho, no ko laua manao e lilo loa no kekahi o Kahiki, oia ke kumu o ko laua kaua ana. Ia laua i kaua ai, a hee o Koea ia Lonokaeho, hoi mai la a hiki, ninau aku la o Kamapuaa. Na wai ka make a olua? Na Lonokaeho. Olelo aku la o Kamapuaa, aia a kaua hou, owau hoi ke hele i ke kaua.

Helu 4