(Feberuari 16, 1871 - hoomauia)

MOKUNA II.

He moneka kela, he kahunapule,
He hololio puni kaulana,
E hoomakua ka Abota i pono ai,
Ua piha kona hale lio,
I na lio nui maikai,
Ia ia e holo ai,
Lohe no na kanaka i ka uwi,
Kakani ana o kona kaulawaha,
Me he ke ana la a ka bele

-Chaucer.

Ia ia e hoomaka ana e kamailio me kona hoa, ke mau mai la no ka lohe ia aku o na kapuai lio, a o Wamaba hoi, aole oia e hele pono aku ma ke alanui, aka, huli ae la ia ma kela wahi ma keia wahi ana i ike aku ai he pono i kona manao ke lalau aku ; e lalau aku ana i na hua pala haama o Hazela, a huli ae la hoi e nana aku i kekahi wahi hale uuku neoneo no kekahi wahine, e ku ana ma hai o ke alanui. A i keia manawa hiki mai la na poe holo lio, a loaa iho la laua.

He umi ka nui o ua poe la, a me he mea la o na mea elua mamua loa o ka huakai na haku, a he mau kauwa na laua ne ukali mahope iho. Aole i ponalonalo ke aho, a me ke kulana o na mea mamua loa ke nana aku. O kekahi, he luna kiekie no ka ekalesia, no ka mea, he kapa kona o ka poe Moneka, ua oi ae nae ka nani a me ka maikai i ko na kapa mau i aahu ia eia poe. Ua nui na mea nani i humu pu ia iluna o kona lole. He lole aahu eleele Falanadera maikai loa, e luhe ana a puni kona kino momona, iloko o na alu maikai ke nana aku. O kona mau hiohiona ke nana aku, aole i ku i ke ano o kona oihana e lawelawe ana, a pela hoi kana mau hana ana, ke hoohalike ia me ko ke ao nei mau mea. He helehelena maikai no kona, ina aole kela mau uwiki kuko a me ka makaleho e imoimo mai ana iloko o kona mau maka. He hikiwawe nae oia i ka hoohuli ae i kona mau maka e kuoo ke hiki i ka wa o kana oihana, me ke ano kohukohu kahuna, a o kana mau mapuna leo he lealea a me ka hoihoi ia, iloko o na luana anaina ana. Ma ke ano o kona kahuna a me na hoailona o ka ekalesia, ua kaulia ia mau mea ma na pulima o ka lole, a pela hoi me na hoailono mai na pope mai a me ka ahaolelo, au a hoopaa ia ae kekahi lou gula ma ka pu-ai o kona kapa komo.

O ua kahuna moneka kiekie nei he hoki kona e kau ana ia manawa, ua panio i na mea hoonani, a me na bele dala i hoopaa ia ma ke kaulawaha. Aole i hemahema kona hololio ana e like me ke ano o ke kahunapule, aka, ua maikai a kohu pono kona kau ana mai e like me ka mea i maa ka hololio. He oiaio paha, he mea haahaa ke holo ana ma ka hoki, aka nae, oia wale no ka holoholona maa mau i ka holo ia ma ke alanui e na mmoneka iloko o ia au kahiko. O ka lio o kona hoa e u holo pu ana ma kona aoao iho, he lio maikai loa, noloko mai o na ohana lio Anedelusia o Sepania; a oia hoi na lio a na poe kalepa e kii ai i mea kuai aku a me ke kumukuai pii nae, a nui no hoi o ke dala, a no ka poe waiwai wale no ia e pono ai. Ua uhi pu ia ka noho o ka lio a me na pono lio e pau e kekahi pale lole nui loihi, a ane hiki iho ana i ka lepo he pale i maa mau i ka uhi ia no na lio iloko o ia manawa; a maluna o ua pale la na ulana loea ana i hanaia me na kea, a me kekahi mau hoailona e ae o ka ekalesia. O kekahi hoi mahope aku, he hoki ukana kana e alakai ana, a mahope aku o lakou he mau moneka iho o ke kulana haahaa, e kamailio ana me ka hehe ana o na aka, a me ka nana nui ole aku no hoi i kela poe hoahele o lakou.

O ke kokoolua o ka moneke e hele pu ana me ia mamua loa, he kanaka ia i hala ae ke au o kona mau makahiki he kanaha, he pilalahi loihi, ikaika a oolea na io huki, a he kii kona e hiki ai ke hoomanawanui iloko o na luhi me ka niha koke ole, o kona ano kino a pau, he iwi wale no a paakiki ka ili e hiki ai ke hana no na luhi he tausani, a i makaukau hoi e aa aku no akahi tausane hou. Ua uhi ia kona poo i kekahi papale kapu ulaula i molina ia me ka hulu. Ua hoihoi wale no kona mau nanaina a pau, a o kana mau puana leo ana, he ano hoopuiwa i ka malihini, ina aole ka makau e hookau ia aku maluna ona. He kiekie kona mau ano, a he ikaika a me ka mana kana olelo ana, a ua ha-ula iho la kona ili a konea i ka la o ka poai wela. He akakuu mai kona mau helehelena mahope iho o ka hala ana o na hooikaika ana a me na kaua ana paha, aka, ina he wahi ano hoopaapaa iki ka ia hoopuka ia, alaila, ua ala hikiwawe mai la kona mau hiohiona ikaika me ka a-a launa ole. O kona mau maka koa eleele ka mea nana e hai mai i na mooolelo o na pilikia iloko o kela a me keia lena ana mai a na onohi, a e keia hoi i na poino, a me na kue ia mai a pau, no na hakaka, a me na kaua ana paha me na mea oi. A oia no hoi ke kumu o kona naue ana iloko o na ululaau nei, ma ke alanui e hiki aku ai i kahi o ka hakaka ana, a e a-a aku i ka mea e koa mai ana e hakaka pu me ia. He linalina poopoo kekahi ma kona kuemaka, oia ka mea nana i hoohui pu aku i ka weliweli i na wa a kona mau maka e leha mai ai ; a he eha no hoi ia i loaa mai ia ia ma kekahi hoouka kaua ana.

Ua like pu kona kapa komo luna me ko ka moneka, he lole uhi moneka loihi, aka, he ulaula nae, a oia ka mea nana i hoike mai aole oia noloko o ke kulana mau o na moneka eha e hele pu ana me ia. Ma ke ki poohiwi akau o kona kapa komo, ua kaulia i ka hoailona kea keokeo. A na keia kapa no hoi i huna aku i ka wa e nana mua aku ai ia ia i kekahi kapa komo maloko aku, he kapa i uhi ia me ka unahi kila a pela hoi me na pulima a me ka mikina lima, ua akamai loa ka hanaia ana a mme ka ulana pu ia ana o ua mau mea la. A pili pono i ke kino, e like me ka pili pono o ke kakini i ka wawae. O na uha nae kahi ike pono ia aku no ke kaa iho malalo o ke koloka, ua uhi wale ia no nae i ke kila; a ma na kuli, a ua pale ia mai kekahi mau papa kila lahilahi, a he kila aku hoi a hiki ilalo o na kapuai. Ma kona apo opu he pahi oi lua loihi ke paa ana malaila, a oia wale iho no kana mea kaua ma kona kino ia manawa.

Aole oia i kau ma ka hoki e like me kona hoa, aka, he lio nui ikaika no ka hele ana ma ke alanui, i ole ai e luhi kona lio kaua e alakaiia ana e ke kauwa mahope mai, ua hookau ia hookomo ia me na mea kahiko kaua a pau loa. Ua pale pu ia no hoi ke poo o ka lio me ka pale kila, a me ke poo ihe pokole e oioi ana maluna o ke poo. Ma kekahi aoao o ka noho he koi kaua pokole ke kau ana, i hana ia me na kaha kikeekee o ko Damasene; ma kekahi aoao o ka noho, ka papale a me ka hulu o ka mea nona ia, a me ke kapa kila pu ; a e kau pu ana no hoi ma ia aoao elua mau pahikaua loihi, e like me ke ano o na pahi kaua e ae oia wa. O ka lua o na kauwa, e paa ana ia i ka ihe kaua a kona haku, a ma ke poo o ua ihe la he wahi hae uuku ke pulelo ana me ka hoailona pu o ke kea keokeo iloko. E paa ana no hoi oia i ka pale kana ano huina kolu uuku, a o ka laula oluna o ua palekaua nei, ua like no ia me ka laula o ka umauma e hiki ai ke hoomalu mai na hoeha ia mai. Ua uhi ia nae i ka lole ulaula, i ole ai e ike ia aku.

O keia mau kauwa ka panina o ka huakai a he mau ukali aku no nae mahope o laua, a mamuli o ke ano o ko laua mau ili, a me na aahu i ike ia aku ai laua he mau kanaka no kekahi aina loihi. O ke ano maoli nae o ua koa haku nei o lakou he ahiu, a me ka hoohiwahiwa haaheo ake oi, a nolaila, ua hanohano ke kapa aahu o kona mau kauwa. O na ukali mahope loa a me na kauwa he mau apo kala ko lakou ma ka a-i a me na lima, a o na kauwa ponoi nae a ke koa, ua olohelohe ko laua mau lima mai ke kuekue aku, a o na Arabia hoi, ua olohelohe ko laua mau wawae mai ke kuli aku a hiki i na wawae. Ua ulana pu ia ko lakou mau aahu i ke silika, a me na lau hoonani, he hoailona hoi ia e ike ia aku ai ka waiwai a me ka hanohano o ko lakou haku. O lakou a pau e mau pahi kaua kikiwi wale no i hoopaa ia ma ke apo ili, a o ke au o na pahi ua okomo pu ia me ke gula, a ua hana ia hoi me ke akamai, e like me ke ano o na pahi pokole o ko Tureke. He mau aa pua wale no ka lakou a pau mamua o ka omuku o ko lakou mau nnoho lio, ua like ka loloa o ua mau pua nei me ka eha kapuai; ua hoopaa ia kahi oioi o mua he hao kila, oia no nae ka mea kaua i maa iwaena o ko ka hikina poe, a e mau nei ka hoomaamaa ia ana a hiki i keia manawa iwaena o lakou.

O na lio o ua poe kauwa nei, he mau lio ano malihini, i like no me ka malihini o na poe hoohoho lio maluna iho. No Sarakena ponoi mai na lio noloko mai o na ohana lio Arabia. He liilii na wawae, a pekepeke no hoi, he uuku no hoi ko lakou mau hulu a-i, aka, he awiwi nae ka auau ana ;a oia iho la ke kumu i kaulike ai ko lakou hele ana me ko na lio Noremana, a me Falanadera.

Aole wale no o Wamaba kai hoopuiwa ia no ua kaoo lio nei, o kona hoa pu no kekahi. Ua ike koke aku la no nae ia i ka wa i hoea mai ai ka moneka, oia no ka Bihopa o Ioravaula Abe ; he kahuna moneka i ike nui ia ma na wahi a puni olaila, he puni i ka hahai holoholona, a me na wahi ahaaina. A ina aole ia i hewa no keia mau ano lealea o ke ao nei, alaila, he mau ano lealea e ae no kekahi e pakui aku ai nona i kulike ai kona kupono io no ka oihana kahunapule ana i hoopaa ai ia ia iho a me ka ole.

Aka nae, pela iho la no ke ano o na manao ana oia wa no na mea e pili ana i ka oihana kahunapule, he kupono, a kupono ole. He inoa maikai nae ko ua kahuna nei ma na wahi a pau e pili mai ana i kona Abe. O kona ano waipahe a me ka hoolealea kamailio na mea nana i hookomo aku i ka mahalo iloko o na'lii nona, a ua lilo hoi oia he mea i manao nui ia iwaena o lakou a me na poe keonimana koikoi, aka nae, o kekahi poe o lakou he poe hoahanau ma ka hanau ana, no ka mea, noloko mai oia o kekahi ohana ano alii Noremana, a pela iho la i lilo ai aoia he hoa hanohano, a he hoa i manao nui ia iloko o na luana o ka poe maikai. O ua moneka nei he ake nui oia i na lealea o ke kula wao kanaka ole ; nolaila, ua hoolakalaka oia i na manu hawk, a ua ao ia hoi lakou a akamai ma ka uhai ana i na manu ahiu. A pela no hoi me na ilio, he nui wale na ohana ilio hahai holoholona ana i hanai ai ; a no keia mau kumu i makemake nui loa ia ai oia e na'lii opio. Me na poe kahiko hoi, he mau lealea okoa no me lakou. Ke loaa ole kona mau hoa lealea opio, alaila e ukali aku no oia me na lealea ana o ka poe hoa kahiko ona.

O kona naauao ma na buke kekahi mea nana i opa pu i na manao o na kanaka ; a he akamai no hoi oia ma na olelo ame ke kamailio ana, a nolaila e hoohokaia ai na poe a pau e hoohuahualau mai ana iaia. O na poe makaainana, na poe i hookaumaha ia no na auhau a me na pili kaumaha o kela ano keia anno, o lakou na poe i manao i ka lapuwale a me ka naaupo o ua moneka la. Aka nae, o kona oluolu, a me ka manawalea ka mea nana i uhiuhi iho i kona mau hewa he nui. Ina e holo nui ua moneka la ma na wahi hahai holoholona, a ke noho loihi paha ma na waahaaina, a hiki i ka wanaao, alaila, hoi ma a i ike aku na kanaka ia ia, e huli e ae no lakou a henehene iho. Ma kona hiki ana mai maluna o ka lio a ninau ia Wamaba i kahi kupono e moe iho ai i ua po la a e hookipa maikai ia aku ai oia, ka mea nana i hoopuiwa nui mai i kona manao, aole ia ia wale no aka, o kona kahu puaa pu no kekahi. Oi nui loa aku no hoi ko laua hopohopo no ke kanaka hapa koa, a hapa moneka e holo pu ana me ia ma kona aoao, a pela hoi i na poe malihini e iho e paa ana me na mea kaua.

O kana mau kamailio ana aku a me na ninau ana i ua mau Sakona kuaaina nei aole no ia i pane ia aku me ka oluolu kupono, a aole no hoi i maliu ia aku. A penei ko lakou papa leo ana.

"E a'u mau keiki," wahi a ka moneka, me ka hookiekie ana ae i kona leo a ka moneka, me ka hookiekie ana ae i kona leo a puana ae la ma ka olelo i maamau i ke kamailio ia iwaena o ka poe haahaa, he hapa Sakona, a hapa Noremana, "ke ninau aku nei au ia olua, ina he kanaka maikai kekahi ma kahi kokoke mai, he aloha i ke Akua, a he manaoio hoi i ka makuahine o ka ekalesia, e hiki ai ke hookipa maikai aku i kana mau kauwa haahaa nei a me ko laua mau ukali i keia po, a e hanai mai ai ia lakou?"

Ua puana ae oia i keia mau huaolelo me ka maopopo lea ma ke ano maikai e like me na rula o ke kamailio oluolu ana o keia au e hele nei ; me ka manao, oia hoi la ka oluolu kupono e hiki ai ke ninau aku ia laua. "Elua mau kauwa haahaa loa a ka makuahine o ka ekalesia, "wahi a Wamaba ia ia iho, me ka manao ole ae i ka ninau a ka moneka, a e like no hoi me kona ano hepa, hookamailio wale iho la no ia i ka ia na iho: "Ke makemake nei au e ike i kona mau kuene, a me kona mau luna lawe kiaha, a me kekahi mau kauwa e ae."

Mahope iho o keia mau kamailio wale ana, huli ae la oia a nana aku l i ka moneka, a pane aku la i ka mea i ninau ia mai ia ia.

"Ina he makemake ko na makua kahunapule, i kahi e inu e lealea ai laua, a e hiolani oluolu iho ai i keia po, alaila, he mau mile pokole wale no i koe a hiki aku laua i kahi o ka moneka o Berinewota, o kahi ia e kulike ai ko laua ano me ia, a e loaa mai ai hoi na hookipa hanohano ia ana aku. A ina hoi he makemake ko laua e hoohala i keia ahiahi ma ka haipule ana, alaila e huli ae laua a iho aku iloko o kela ululaau neoneo kanaka ole a e hiki aku no laua i kahi o ka luakini o Copemanahuta, i kahi e noho la o ke kahunapule, nana e haawi mai i kona malumalu hale i wahi no laua e kanaho ai, a e hoolawa like auanei lakou me ia iloko o na pomaikai o ka haipule ana."

I ka lohe ana o ka moneka, luliluli iho la oia i kona poo ; a i aku la. "E kuu hoaaloha hoopono, ina paha aole i hooponiuniu ia kou mau ike e ke kakani o kou mau bele, ina paha ua like la oe clericum non decimut ; oia hoi keia ma ka olelo ana ; o makou na haipule nei aole makou e hoowahawaha i na hookipa ana mai a kela a keia, aka, e aho ka ninau ana aku i kahi kupono e hoomaha iho ai, i loaa ai ia makou ka manawa kupono e haawi aku ai ia ia e hana i ko ke Akua mahalo ana, ma ka hookipa oluolu ana aku i kana mau kauwa nei e wae ia."

"He oiaio," wahi a Wamaba, "owau nei he iakake no, aka hoi, ua hoohanohano ia mai ma ka hoopaa ia ana mai i neia mau bele maluna o'u, e like me ka hoki o ke kahuna pule ; aka nae hoi, ua ike lea ia no e a'u, o ke aloha o ka ekalesia makuahine a me kana mau kauwa, a me kekahi mau aloha e ae, ua olelo ia, i ka hale e hoomaka mua ai."

"E ke kanaka pinai olelo hoopapa," wahi a ke kanaka hololio nona ka aahu kila, "e hai mai ia makou nei ina he hiki ia oe i ke alanui e hiki aku ai i kahi o­­­" a huli ae la ia e ninau i ke kahunapule. "Owai la hoi ka inoa o ka mea i kapaia o Feranekalina?"

"O Cederica," wahi a ka moneka, "O Cederica ke Sakona, e hai mai, e ke kanaka maikai, ke hookokoke aku nei anei makou i ka hale ona, a e hiki anei ia oe ke kuhikuhi mai ia makou i ke alanui e hiki aku ai ilaila?" "He pohihihi loa ke alanui e hiki aku ai ilaila." wahia Guruta, a o ka manawa mua no hoi ia o kona kamailio ana me lakou, "a o ka ohana o Cederica, ua hoi mua no lakou e moe i ka wa ahiahi."

"Ha!" wahi a ke koa maluna o ka lio ; "mai olelo mai pela ia'u, he mea hikiwawe wale no ka hoala ana aku ia lakou e ala mai a e kokua mai i na hemahema o ka poe e like me makou nei ke ano, ka poe i hiki ole ke noi ole aku i na hookipa ana mai, i ka mea kupono no makou nei e kauoha aku: "Aole au i ike ia," wahi a Guruta, "ina au e kuhikuhi aku ana i ke alanui e hiki aku ai i ka hale o kuu haku, i ka poe e olelo mai nei he kupono ia lakou ke hana pela, he oi aku ka oluolu o ua poe la i ka loaa ana o kahi malumalu mamua o ke noi ana aku i ka lokomaikai o ka poe nona ua wahi la."

(Feberuari 23, 1871)

"E hoopaapaa mai ana oe me a'u e ke kauwa !" wahi a ke koa ; a hou ae la ia i na kui o kona lio, me ke alai ae ia ia mawaena o ke alanui a hoala ae la i ke kuau o kana uwepa lio, me ka manao e hahau aku i ke kua no kona ano punihaniha.

Nana mai la o Guruta ia ia me ke ano huhu, a inoino okalakala no hoi, he ano hopohopo iki nae ; a paa iho la oia ma ke kuau o kana pahi, aka, no ke keakea ana ae o ka moneka mawaena o laua ka mea i pau ai o ke ala ana mai o ka uluaoa hakaka.

"Aole pela," wahi a ka moneka, "e ka hoahanau Beriana, mai manao oe eia iloko o Palesetina i keia manawa, i hiki ai ke hookiekie maluna o na poe hupo o Tureke a me na Sarakena. O makou nei na poe kanaka o ka mokupuni, aole o makou makemake i ka laau hahau, ma o ka pono wale no o ka Ekalesia Hemolele. E hai mai e ka hoa maikai," wahi ana, ia Wamaba, a haawi pu aku la no hoi oia i kekahi apana dala, ia ia i kamailio aku ai ia ia." "E kuhikuhi mai i ke alanui e hiki aku ai i ka hale o Cederica ke Sakona ; aole no paha i nele kou ike no kona wahi i noho ai ; a he pono hoi ia oe ke kuhikuhi mai i na poe malihini i ke alanui e hiki aku ai ilaila. Heaha ka hewa, ina he ano haipule ole kona mamua o ko makou nei ; e pono no ia makou ke moe ma kona wahi i keia po."

"He oiaio, e ka makua haipule: wahi a ka hepa, "na ke poo Sarakena o kou hoa moneka, ka mea nana i hoopuiwa mai ia'u mai ko'u alanui mai e hoi ai i ka hale­­Aole no i maopopo iaÿu, e hiki ana au ilaila i keia po."

"Ua oki ia," wahi a ka Abota, "e hiki no ia oe ke hai mai ia makou ke makemake oe pela. O keia makamaka kahunapule, iloko wale no oia o ke kaua i na la a pau o kona ola ana, mawaena o na poe Sarakena, no ka hoopakele ana i ka hale kupapau laa. Noloko oia o ka papa o na koa Temepela ; au paha i lohe wale ai. He hapa moneka oia, a hapa koa no hoi."

"A ina he hapa moneka oia," wahi a Wamaba, "aole loa no ia i kupono no na poe e halawai ana me ia ma ke alanui, ke ole lakou e wikiwiki i ka pane kupono ana mai i kana mau ninau."

"Ke kala aku nei au no kou ike," wahi a ka Abota, "ma ke ano nae, e hoike mai i ke ala e hiki aku ai i ka hale o Cederica."

Pane mai la o Wamaba, "Ae, ma keia alanui no oukou e hele ai, a hiki i kekahi kea haahaa, he mau kupita wale no kona kiekie ae maluna o ka lepo, alaila, e hele ma ke ala e moe ana ma ka hema ; no ka mea, aia malaila, eha mau mana o ke alanui, a ke manaolana nei au e loaa ana ia oukou kahi malumalu mamua ae o ka hiki ana mai o ka ua."

Hoomaikai aku la ka Abota ia ia, a hou ae la no hoi lakou i na kui i ko lakou mau lio, a holo aku la e like me ka hiki ia lakou ke awiwi mamua o ka hiki ana mai o ka ino. A i ka pio ana aku o ka halulu ana o na kapuai o ko lakou mau lio, olelo ae la o Guruta i kona hoa, "Ina lakou e hahai pono ana e like me kau kuhikuhi e hiki e ana lakou i Rotewuda i keia po."

"Aole," wahi a Wamaba, "e hiki aku no lakou i Sevila, ke loaa ia lakou ka pomaikai, a oia no kahi kupono loa no lakou e moe ai i keia po. Aole au he kanaka ino e hiki ai ia'u ke kuhikuhi aku i ka ilio i kahi i moe ai o ke dia ; ina aole au i manao e alualu ana oia ia ia." "Ua pono oe," wahi a Guruta, "he mea ino ke ike ua moneka la i ka lede Rowena, a he oi aku hoi ka hewa ke huhu o Cederica, e like me kona no mau, i kela kanaka ano koa. Aka nae, e like me ke ano o na kauwa maikai, e lohe no kaua, a e ike hoi, mai kamailio."

E au ae kakou i na poe hololio, no lakou ka haalele koke ana iho i na kauwa paaua mahope o lakou, a holo aku la me ke kamailio pu ana mawaena o lakou iho ma ka olelo Noremano Farani, ka olelo hoi e kamailio nui ia ana e na poe o ke kulana kiekie, koe nae na'lii no lakou ka makee ana i ko lakou hanauna Sakona ponoi.

"Heaha la hoi ke ano o keia mau kanaka hopunini kamailio," wahi a ka Temepela i ka moneka. "A heaha hoi ke kumu o kou keakea ana mai ia'u ?"

"E ka hoahanau Mare Beriana" wahi a ka Abota, "no ka mea ua hookunaina ia mai au e ka hoomaopopo ana i kekahi o laua he anno hupo, e kamailio lealea wale ana no elike me kona ano noonoo ole ; a o ~~~ aohe he ano ahiu eena pono ole, e like me ka'u i hai pinepine aku ai ia oe, he poe mamo punihaniha na hanauna Sakona i hookauwa ia na ke pio, a o ko lakou olioli loa ia o ka loaa ia lakou o ka manawa kupono e kue mai i na poe nona ka lanakila ana maluna o lakou."

I mai la o Beriana, "E hiki no ia'u ke hoohaahaa ia ia, no ka mea, ua maa mau au i ka hoolaka ana i na manao ahiu e like me kona. O ko makou poe pio Tureke, ua like no ko lakou eena a me ka huhu me ko ua poe Sakona la, aka, elua wale no mahina o ko lakou noho ana iloko o kuu hale, malalo o ka hooponopono ana a kuu luna o na kauwa, ua lilo ua poe la i poe kauwa haahaa, a me ka hoolohe i na olelo a pau e hai ia aku ai ; a ua malie hoi me he hipa la i kona kahu. Aka nae, e ka hoahanau, iloko oia haahaa a me ka malu o ka noho ana, e hiki no ia lakou ke pana mai ia oe i ka pua i hooluu ia iloko o ka laau make, ke loaa iki no ia lakou ke kau wahi manawa kupono e hana ai pela."

Pane aku la ka Abota, "Ae, aka, he ano okoa no na mea maa mau a me na hana o kela a me keia aina, a i na oe i hahau aku nei i ua kanaka la, aole laua e hoike mai ana ia kakou i ke alanui e hiki aku ai i kahi o Cederica ; a he kumu hoi ia o ka pilikia mawaena o kakaou a me ua alii Sakona la ke hiki aku kakou i kona wahi. E hoomanao oe i ka mea a'u i hai aku ai, o keia Ferenakalina waiwai nui, he alii lili oia a me ka hookae, e noho ku ka okoa ana maluna o kona mau waiwai ponoi iho. O na'lii Forena-de-Bufa a me Pilipi o Malavonia, na'lii e pili kokoke mai nei i kona wahi i noho ai, me he mau kamalii la laua imua ona ke hoopilikia iki aku laua. He 'lii hilinai nui oia i kona hanauna iho, a ke akena hoi no kona mamao alii ikaika mai a Herewada mai, ke koa kaulana o na aupuni Moi ehiku (Hepetake, oia ka wa o Enelani malalo o na Moi ai aupuni ehiku.) A nolaila i kapaia ai oia o Cederica ke Sakona. A no ia mea i hilinai nui ai oia i kona lahui kanaka no na mea kaulana i huna ia i keia manawa, a oia hoi, ke mau nei no ko lakou kue a me ka inaina i ka lahui nana ka lanakila ana maluna o lakou."

I mai la ke Temepela. "E Abota Aymer he kanaka kaulana oe, a i ike pono hoi iloko o na nanaina no ka nani, a i akamai ma na mea a pau e pili ana i na hooipo ana a ke aloha. Ua lohe nui au no ke kaulana o ka lede Rowena i ka ui, a ke hookuku nei kuu mau manao i ke kela ana ae o kona ui mamua o na mea a'u i ike ai, ina e ili mai ka pomaikai ia kakou ma ka hoolauna pu ia ana aku me kona makuakane au i hai mai nei o Cederica."

Pane aku la o Aymer, "Aole o Cederica kona makuakane, he kaawale loa kona hanauna. Noloko mai ka lede Rowena o ka hanauna alii nui, o ke koko kaawale loa mai kona hanau ana. Aka hoi, he kahu hanai wale iho no ia, a ua lilo ae kona hanai ana ia ia he mea nui, me he mea la o kana keiki pooi mai kona puhaka mi. O kona nani, nau no e kilokilo aku nou iho iloko o ka wa e hiki koke aku ai oe ilaila, a me ua mau hiohiona nani palupalu nohea la nona na maka uliuli oluolu, a i nele kou hoohalike ana aku ia ia,a me kou hoomanao ana e paha i ua kaikamahine haaheo o Palesetina, a me na wahine ui oloko o ka paredaiso nani o Mahouna kahiko, alaila, ke i ae nei au, aole au he keiki oiaio no ka ekalesia."

"Ke akena mai nei anei oe no kona nani," wahi a ke Temepela, "a ina auanei au i kaupaona a i nele kona koikoi ua ike no oe i ka makou pili ?"

I aku la ka Aymer. "O kuu a-i kala gula ka'u pili no na huewai he umi o ka waina Kiana.­­Ke hoomaopopo nei au e lilo ana ua mau hue waina la no'u, me he mea la aia lakou iloko o ka waiho waina o ka halepule malalo o ke ki a Denisa ka mea malama hale papaa."

"Ae," wahi a ke Temepela, "owau no nae ka lunakanawai, a owau ponoi no hoi ke noonoo no ka'u mea e haawi ai nou. A ina i nele ia'u ka ike ana i kekahi kaikamahine i oi ae o ka ui mai ka la Penetekota mai a hiki i keia manawa, oia, he umikumamalua malama, alaila, e aa no anei oe e pili ?

Mai pili oe pela, o lilo auanei ko a-i kala ; a e lei ia ana e a'u iloko o ka wa e hoouka o ka hakaka ma ka papa inoa hoohakaka o Ashby-de-la-Zouche."

"Maikai ke eo pela." wahi a ka Abota, "e lei pela e like me kou makemake ; a ke manaoio nei au, he oiaio kau mau olelo e like me kou ano koa, a ano ekalesia hoi. Ae; e ka hoahanau, e hoolohe mai oe i kuu olelo ao, a e hoolakalaka i kou olelo ma ke ano akahai iho o ke kamailio ana mamua o kau ano kamailio ana mamua o na poe kauwa kuapaa, a me na pio o ka aina hikina. Ina he ano kue mai ko Cederica, ke Sakona, aole oia e hana hookamalii i kana mea e kue ai, aole ia he kanaka e mahalo mai ana i kou ano koa, a me ko'u kulana kahuna nui kiekie, a i ole ia, i ke ano hemolele o kekahi. E hookuke mai no oia ia kakou, e hele aku e moe pu me na manu koraka, oiaia, iloko o na hora o ke aumoe. E makaala no hoi oe me ka mala pono i kou nana ana aku maluna o ka lede Rowena, ka mea ana i makamae nui ai, me ka hoomalu pono, a lili ino i ka poe a pau e hookau aku ana i ko lakou oihioihi maluna ona ; a ke ike iki no oia i kekahi ano o ia mea iwaena o kakou, e lilo auanei kakou he mau kanak poino. Ua olelo ia, ua kipaku aku oia i kana keiki kamakahi mai waena aku o kona ohana, no ka mea, ua leha aku kona mau maka maluna o ua nani nei me ke ano aloha. A penei wale no kakou e hana ai, e leha aku maluna ona me ka hoomaikai a me he mea la aia oia ma kahi mamao loa aku mai o kakou nei, aole hoi me kekahi manao ano e, e like me ke ano o ko kakou hoomana ana aku i ka Virigine Pamaikai."

Pane aku la ke Temepela. "ae, ua lawa kau kamailio ana no ia mea. E hoomalu no au ia'u iho no ka po hookahi i hoohalawai ia mai e ka nele i na mea e lako ai ka hooluolu ana iho e moe ; a e hoohamau no au no'u iho i like ke akahai me ke kaikamahine opiopio la ; aka, aole nae no ka makau wale i kona kipaku ino mai ia kakou.

No ka mea, ke hai aku nei au ia oe, owau nei a me aÿu mau kauwa elua, a me Hamalet, a me Abadala ; ua lawa iho la ia no ke kulana maikai e hiki ai ke kue aku i na hookae ino ia mai e like me ia. Mai kanalua oe no ko kakou ikaika kupono e hiki ai ke hookuene pono i ko kakou kulana."

"Mai hoomau loa kaua i ke kamailio ana." Wahi a ka Aymer, "Eia kahi ahua o ke kea haahaa, a ke uhi mai nei ka poeleele o ka malu po, aole paha auanei e hiki ia kakou ke ike pono, o ke alanui hele la auanei ka kakou e hele ai. I ko'u manao, ua kauoha mai la oia ia kakou e huli ae ma ke alanui i ka hema."

"I ka akau, wahi a Beriana, "oia ka'u i hoomanao ai."

"I ka hema no," wahi a Aymer, "he oiaio i ka hema ; ke hoomanao nei au i kona kuhikuhi ana ae pela i kahi oioi o kana pahi kaua laau."

"Ae," wahi a ke Temepela, "ua paa oia i kana pahi kaua laau ma ka lima hema, a hooholo ae la i kahi oi o ka pahi mawaena o kona kino e kuhikuhi ana i ka akau."

Pela laua i hoopaapaa ai me ka olelo ana o kekahi o kana ka pololei ; e like me ka mea mau iwaena o na hoopaapaa ana ; a ninau okoa aku la laua i na kauwa, hoole mai la lakou aole i lohe, no ka mea, aole lakou i hookokoke loa mai e hiki ai ke lohe i na olelo a Wamaba. Mahope iho, hoopuoho ae la o Beriana i kona leo, oiaia oia akahi a ike aku i kekahi mea e hiamoe ana ; i ka wa e hookau loa iho ana ka molehulehu liu la e pouli. Eia kekahi mea, e hiamoe ana paha a i ole ia, e waiho a make ana paha ma ke kumu e ke kea, e hoala iho oe ia ia e Hugo me ke kumu o ka ihe."

Aole i liuliu ka hoonioni ana iho ia ia me ke kumu o ka ihe, mamua o ka puoho ana mai o ka mea e hiamoe ana, a kahea ae la me ka leo nui moakaka ma ka olelo Farani. "Owai la oe e hana pono ole nei ma na hoopilikia ana mai i kuu mau manao ?"

"Na makou," wahi a ka Abota, "he makemake makou e ninau aku ia oe i ke alanui e hiki aku ai i Rotewuda, i ka hale o Cederica ke Sakona."

"Owau nei kekahi e hele ana ilaila," wahi a ka malihini, "a ina he lio kekahi o'u, alaila, na'ü no oukou e alakai aku ilaila, non ka mea, he pohihihi loa ke alanui, aka, ua ike maopopo loa ia no nae e a'u."

"E loaa pu no ia oe ka lio a me na hoomaikai ana" wahi a ka Abota, "ina oe e alakai pono aku ia makou i kahi o Cederica me ka maluhia."

A kauoha ae la ia i kekahi o kona mau ukali e kau ae maluna o kona lio kai ponoi, a e haawi aku i kona lio e kau ana no ka malihini i alakai no lakou.

Hoomaka ae la ko lakou alakai e kau ma ka lio, a hele aku la ma kekahi alannui iho e mie kee ana mai ke alanui a Wamaba, i kuhikuhi aku ai, i mea e huhewa ai lakou. Iho koke aku la ke alanui iloko o kekahi awaawa i hele a pouli i na lau laau, a hele aku maluna o kekahi kahawai. He pohopoho nelelu kahie hookokoke aku ana i ke kahawai, aka, ua ike pono nae ke alakai i kahi maikai e hele ai. Mamuli o ka hoomanawanui a me ka ukali pono ana aku mahope o ke alakai i hiki palekana aku ai lakou i kekahi alanui laula akea, a lakou i ike mua ole ai, a kuhikuhi aku la oia ia lakou i kekahi hale haahaa e ku mai ana ma kekahi ahua, ma ka palena mai o ke laanui, me ka i ana aku i ka Abota.

"Aia o Rotewuda, ka hale noho o Cederica ke Sakona."

He lono maikai keia i hai ia mai i ka Aymer, nona na olona palupalu iloko o ka papa o ka poe ikaika ; a i hoolele hauli ia hoi e ka inoino a me ka pohopoho o ke alanui ; aka nae, aole oia i a-a e ninau hou aku i ke alakai o lakou. I kona hiki ana mai nae i kahi maikai o ke alanui, a i kokoke hoi i kahi e malumalu ai, hoomaka mai la oia e hoomanao no ko lakou alakai, a ninau aku la ia ia a me kona wahi i hele mai ai.

Pane aku la ko lakou alakai. "He Palmer wau, o ko'u hoi ana mai nei no ia mai ka Aina Hemolele mai."

I mai la ke Temepela. "He oi aku ka maikai o kou noho ana aku ilaila e kaua no ka hoopakel ana i ka hale kupapau laa."

"He oiaio no ia e Rev. Sir Knight," wahi aka Palmer ; oiai, ua ike maopopo aku la no ia i ke ano o na Temepele nei, a ua maa mau hoi ia ia kona mau hiohiona, "aka nae, i ka wa i ike ia ai ka poe no lakou ka hoohiki paa ana e hoopakele i ke kulanakauhale laa e hele an i kahi mamao loa mai e like me keia, mai kahi mai o ka lakou hana ; e hiki anei ia oe ke hoohuoi no ke kuaaina e like me a'u nei no ka haalele wale ana i ua wahi la ?"

E hoao ana ke Temepela e pane huhu aku ia ia, aka, keakea e ia mai e Aymer ; oiai, na pakui hou ia mai la kona mau manao kahaha no ua lakai nei o lakou ; no ka mea, ua loihi loa ka manawa o kona hele ana, eia nae, ua maopopo loa ia ia na lanui a pau o ka ululaau. A ninau hou aku la i ka Palmer no kona wahi i hanau ai.

Pane aku la ke alakai, aia ia i pane aku ai ua kaa pono mai la lakou mawaho o ka puka pa o ka hale o Cederica ke Sakona, i hoopuni ia e na pa he nui maluna o kekahi honua palahalaha ; ua hoike mai nae ke ano o ke kukuluia ana i na hiohiona o ka waiwai nui o ka ona nona ua wahi la ; a ua okoa loa hoi kona kukulu ia ana, mai ko na hale kakela kiekie mai o na'lii Noremana, a me na hale hanohano e ae a pau o Enelani.

(Maraki 2, 1871)

Aole no i nele o Rotewuda i na pale no ke kue ia mai, a iloko oia wa haunaele o ka aina, aohe he poe kanaka i a-a e hoopilikia aku i kona wahi noho. No ka mea, o na wahi a pau i paa ole i ka pale, a me na kiai e ae e maluhia ai ka noho ana e pau no ia i ka hao waleia, a e puhi ia no hoi i ke ahi, mamua ae o ka hiki ana mai o ka malamalama o kekahi la ae. Ua eli ia na auwaha nui a puni ka pa, a hoopiha ia me ka wai o kekahi kahawai e pili kokoke mai ana. Ua palua ia na pou laau oioi iluna, maloko a mawaho mai o ka auwaha, a oia na mea nana i hoomalu i ka wai a me na kapa o ka auwaha, a puni ka hale. Aia ma ka aoao komohana mai ka puka e komoa i ma ka pale mawaho aku ani, a maluna o ka uwapo huki e hele aku ai a hiki i na pa oloko aku. Ua malama pono ia no hoi na wahi e komo aku ai iloko o ka puka pa me na pale huina oia maloko mai i wahi no na poe pana pua, a me na poe o ihe e kue mai ai i ke komo ana kau o ka enemi. I ole ai hoi e ku i ko waho mai pua.

Mamua iho o keia puka pa i unuhi ae ai ke Temepela a puhi ae la i kana o-le; a i keia manawa ke hoomaka iho la ka ua e haule koikoi iho me ka ikaika pono ole.

Mokuna III