25 Dekemaba 75 - Ka Nupepa Kuokoa

HE IWAKALUA TAUSANI LEGUE
MALALO O KE KAI.
NA MEA KUPANAHA O KA MOANA.
KE ALA O KA MEA HUNA,
- A O -
KA MEA POHIHIHI O KA M.H. 1866!
_____
MAHELE I.
MOKUNA I.

KAUOHA ae la ke Kapena Anesona, e hoopaa kokeia na enegini mahu. Hao ae la ka Wiliki Nui i kona mana, a hoopaa iho la i na enegini mahu, e like me ke kauoha, a iho aku la kekahi kanaka e nana pono i ka nui o kahi i poino.

No kekahi mau minute hoi mahope iho, ike iho la lakou he puka liu nui, he eono kapuai ke anawaena, aia malalo pono ae o ka hua o ka moku. He mea hiki ole ke hoopaa i ka puka liu o keia ano; no ia mea, kuupau loa ae la ka Wiliki Nui i kona akamai, a hoomau aku la ka moku i ka holo ana pela, me ka manao ole aku no kahi i poino a me ka liu e komo ana, aka, o kona mau huila nae, ua emi loa iho iloko o ke kai.

Mai keia wahi aku, ua holo keia me ia poino iloko o na mile ekolu haneri, a hiki i ka Lae Akaka; nolaila, ekolu la kona holo lohi ana mamua o kona manawa mau e ku ai - a oiai hoi, e pioloke ana ko Livapulu, no ka lohi loa, hookomo aku la ia iloko o ke awa o ka hui.

I ka wa i pahola aku ai ka lono no kona loohia ana i ka poino, kau koke mai la na eneginia iluna o ka moku, a hookomo ia aku la hoi kona kino iloko o kahi hoomaloo e kapili ia ai na moku. I ka ike ana o na eneginia i kahi i poino, he mea ane hiki ole ia lakou ke manaoio i ke kumu o ka poino ana; no ka mea, elua iwilei a me ka hapa malalo iho o ka laina wai o ka moku, aia malaila kekahi puka nui i o-oki ia iloko o ka moku me ka like loa, ma ke ano huinakolu manamana elua aoao like, me he la i kukuniia aku. O ka apana o ka papaa hao i noha ai, ua like loa ke ano me ka puka, a he mea hoi i hiki ole ke hanaia pela ina i hookui maoli aku me kekahi mea paakiki. Nolaila, ua hoomaopopo ia, o ka mea oi i puka ai ka moku, he mea ano okoa loa; a mahope iho o ka hou ana aku me ka ikaika, a puka ka papaa hao hookahi iniha a me ekolu hapawalu ka manoanoa, ua unuhi hou aku ia ia iho iwaho ma ka laina like loa me ko ka hookui ana aku, no ka mea, ina e aui iki ae ina ua naha inoino ka puka i hou ia aku ai.

Me keia mau mea maopopo i ikeia, i hoopii hou ia ai na auwai manao pioloke o ka lehulehu. Ma keia manawa no hoi i hooili ia aku ai na ulia poino a pau loa o na moku, maluna o ua pilikua nei.

Iluna o ua pilikua la na hoino ana a ka lehulehu no na moku poino a pau, he nui; mai na moku poino ekolu tausani i hookomoia, ma ka papa hoike makahiki o na moku poino ma Loeda, a na moku pea a me na moku mahu i nalowale loa, no lakou ka huina i hiki aku i ka elua haneri a keu.

No ka nalowale ana o ua mau moku nei, ua kupono, a kupono ole paha na hooili ana aku a ka lehulehu, i poino lakou i ka “pilikua,” a e mahalo ia hoi ka huipu ana mai o na ainapuniole elua ma ka huli ana e hoopio i keia hiena hae o ka moana. No ka mea, ua nonoi koke mai la ka lehulehu e pulumi koke ia keia kohola hae mai ka moana aku, me ka nana ole ia o na lilo.

MOKUNA II.
IMUA A I HOPE KA MANAO.

I ka wa o keia mau ulia i loohia ai, o ko’u hoi ana mai no ia mai ka’u huakai huli i na mea akeakamai iloko o ka aina lolipua o Nebarasaka, i Amerika Huipuia. Ma ke ano o ka’u oihana, he Kokua no ka “Museuma” o ka Moolelo o na mea kino maoli i Parisa, ma ia Kulana, i hoouna ai ke aupuni Farani ia’u me ua huakai imi mea hou la. Eono malama ka loihi o ko’u noho ana i Nebarasaka, a i na la hope o Maraki, i hiki aku ai au i Nu Ioka, me ka paila o na mea nani i hoiliiliia e a’u. O na la mua o Mei ko’u manawa i hoopaaia ai no ka huli hoi ana aku i Farani. Oiai hoi au e hoonohonoho ana i ka papa o na mea a’u i ohi ai, na minerala, na mea ulu a me na holoholona ma ko lakou mau papa kupono, ia wa i loohia ai ka moku Socotia i kela poino ulia wale.

Ua ohohia ae la au no ka noonoo ana i ua mea huna la o ka moana. Pehea e hiki ai ia’u ke papale ae? Ua heluhelu au, a heluhelu hou iloko o na nupepa o Amerika a me Europa no ua mea nei, me ke akaka ole o kona ano maoli. Ua hoopilikiaia au no keia mea pohihihi. Me ka hiki ole ia’u ke hookahua pono iho i ko’u noonoo no ua ninau nei, ua lele e wale aku la ko’u manao mai kekahi ano i-a a i kekahi, a mai kekahi. Ua akaka, he mea kino io no e hiki ole ai ke hoopohalaia, a ua hoalahiaia hoi na poe a pau i hoomaloka mua, e hele aku e hoopa i ko lakou manamanalima maluna o ka eha i loohia ai i ka moku Socotia, i ike ai lakou i ka oiaio.

I kuu wa i hiki aku ai i Nu Ioka, o ka wa ia e kamailio nui ia ana ua mea kupanaha nei. O na manao koho wale a pau e pili ana i ka mokupuni lana a me ke kualapa one lihi launa ole mai i na moku, ua haalele loa ia ia mau manao. No ka mea, pehea e hiki ai i keia kualapa one (a mokupuni paha) ke hoonee iaia iho me ka hikiwawe ano e, ina aole he mekini hoonee iloko o kona opu?

A no keia kumu hookahi no hoi i haalele pu ia ai ka manao, he iwikaele nui o kekahi moku naha e lana hele ana. Nolaila, elua wale no mau mea akaka i koe iho e hoopaa ia ana, mawaena o na aoao kue elua; ma kekahi aoao, ka poe e manao ana he i-a nui, a pakela o ka ikaika; a ma kekahi aoao hoi, ka poe i manao, he moku holo iloko o ke kai, nona ka mana hoonee oi loa o ka ikaika.

Aka, o keia manao hope i koho wale ia, a i ku hoi i ka pololei maoli, aole he kahua e keekeehi pono iho ai, imua o na ninau a pau a na hapa poepoe elua o ka honua nei. No ka mea, ina he Keonimana kuokoa ka mea nana i kapili keia moku ma kana kauoha, pehea la i hiki ai? Mahea la i kapiliia ai? A i ka wa hea la? A pehea la ke ano o ke kapili ana? Pehea hoi i ike ole ia ai kona kapiliia ana? Ina pela, e aho ka manao ana, ua loaa i kekahi aupuni ka mea luku o keia ano. Iloko o ke au hoehu kaua nui wale e like me keia, ke au hoi i hookelaia ai ke akamai huli o ke kanaka, e hoomahuahua i ka mana o na mea kaua, he mea maopopo, e hoao no kekahi aupuni e hana malu i mea kaua o keia ano, me ka ike ole ia mai e na aupuni e ae. No ka mea, mahope iho o ka puka ana mai o ka pu kuikele, ua hoea mai la na topedo hoonahaha moku, mahope iho hoi o na topedo, na kiwi hao hookui moku, a nolaila, he mea keia i like me ia. Pela iho la ko’u haupu wale ana ae.

Aka, ua haule pu iho la keia manao koho wale, no ka hoole like ana mai o na aupuni a pau. No ka noii nui hoi o ka lehulehu, a me ka holo mau ana o na palapala hoakaka mai kela a me keia aoao mai o ka Moana Atelanika, nolaila i kanalua ole ia ai ka hooiaio o ka hoole ana mai a na aupuni a pau. Ina e kapiliia kekahi moku holo iloko o ke kai, e like me keia, pehea i hiki ai ke manao e pakele ana ia i ka ike ia e na maka o ka poe okoa? No ka mea, mamuli o na mea maopopo i ikeia, he mea paakiki loa ka hiki ana i kekahi kanaka ke hunakele loa i ke kapili ana i ka moku o keia ano, a he oki loa aku, ina he aupuni ka mea nana i kapili, no ka mea, e hakilo akaka loa ia mai ana kana mau hana a pau, e kona mau hoa aupuni ikaika e ae.

Nolaila, ua kapae loa ia ka manao, he monita holo iloko o ke kai ua pilikua nei, mahope iho o ka huli a me na ninau ana iloko o Farani, Enelani, Rusia, Perusia, Sepania, Italia a me Amerika a hiki loa aku i Tureke.

Ia’u i hiki aku ai i Nu Ioka, ua hoohanohanoia mai au, ma ka hele kino ana mai o na poe he nui e kamailio pu me a’u, no ua mea kupanaha la o ka moana. I kuu wa ma Farani, ua hoolaha ae au i kekahi buke i kapaia, “Na mea huna o na papaku o ka Moana.” Ua mahalo nui ia ua buke nei e na poe naauao a pau, a ua loaa pu ia’u ka mahaloia mai no keia lala pohihihi o ka moolelo o na mea kino. Ua nonoi ia mai au e hoike aku i ko’u manao no ua mea la i akaka ole ke ano. Ua hoole paa aku au, e like me ka hiki ole maoli ia’u ke wehewehe aku i kona ano maoli. Aka, i kuu hookeia ana mai e na noi a pili i ka paia, ua ae aku la au e hoakaka e like me ka mea i maopopo ia’u. Ia wa pu no hoi i hoolaha ae ai ka nupepa “Elele o Nu Ioka” e kahea ana i ka Hon. Piere Aronaxa, ke Kumu o ka Museum o Parisa, e hoike mai i kona manao no kekahi mau ano i-a o ke kai. Ua hana iho la au i kekahi mea. Ua oaka ae la au e kamailio no ka mana ole e kaohi iho ai i kuu elelo. Ua hoakaka aku la au i ko’u manao no ua ninau nei, ma kona mau ano a pau i pili i na mea o ke aupuni, a me na mea ake-akamai; a ma keia wahi, he pono ia’u ke hoike aku i kekahi manao i noonoo akaheleia e a’u, a i hoolahaia hoi iloko o ka helu o Aperila 30, ma ua nupepa la, a penei no ia:

“Mahope iho o ka makaikai pakahi ana i na manao i koho wale ia, me ke kapae ae i na kukulu manao ana no ua mau mea la, he pono ia’u ke ae aku, he holoholona ikaika loa no kekahi e ola nei iloko o ke kai.

“O na wahi hohonu loa o ka moana, aole i ike ia e kakou. Aole i hiki aku ke ana ana i kona mau papaku. Heaha la ke ano o na mea e holo ana malaila - heaha hoi na mea e ola ana, a i hiki ke ola malalo iho o ke kai, nona ka hohonu mai ka umikumamalua a hiki i ka umikumamalima mile - pehea i hookumuia ai lakou a me ke ano o ia mau holoholona, aole kakou i ike. Oiai ua waihoia mai keia ninau ia’u, he pono au e hoakaka aku i kekahi mea e hoopau ia ai ka pohihihi. Ua ike anei kakou i na ano a pau o na mea kino e noho nei ma ko kakou hoku hele, aole paha. Ina aole kakou i ike i na mea kino a pau loa, a ina ke ola nei kekahi mau mea kino iloko o ka hohonu i ike ole ia e kakou, alaila, he oi aku ka pono ia kakou e manao, he ia no keia, he kohola ano okoa paha, he mau ano i-a hou paha e ola ana iloko o na wahi i hiki ole ke ana ia, a ma ke ano ulia wale, a ma ko lakou lealea iho paha, i pii mai ai lakou mai ka hohonu lipolipo a i ka ili luna ae o ka moana.

“Ina aole pela, a o na ano e ae hoi e ola nei i ikeia e kakou, he pono kakou e imi aku i ke ano o keia holoholona kai iwaena o na mea ola i hoonohonohoia ma ka papa o ka poe ikaika, a ma ia ano, ke manao nei au, he a-u lele kai nunui keia.

“O ke a-u maoli nei i ikeia, a o ka lae haokela hoi o ke kai, ua hiki aku ko lakou loihi i ke kanaono kapuai. Ina ua palima a paumi ia keia nui, a e like hoi me ia nui, i papaumiia ai kona ikaika, a pela hoi ka loihi o kona lae-hao oioi, alaila, e like auanei keia holoholona me ia. E like pu auanei ia me ka nui o na ’lii o ka moku Sanona i hoike mai ai, a me ka nui hoi o ke ku-ia i houia ai ka moku Socotia a puka, a pela hoi ma ka ikaika hookui i puka ai ka iwiaoao o ua mokuahi la.

“He mea maopopo, he mea kaua ko ke a-u, i like ke ano me he pahikaua iwi la, a he ku-ia kona inoa i kapaia aku ai e kekahi poe akamai i ke kilo ana no na mea kino. Ua loaa kekahi o keia lae iwi iloko lilo o ke kino o na kohola, no ka mea, e hakaka mau ana ke a-u me ke kohola, a e lanakila no hoi oia maluna ona. Ua hiki i kekahi ke unuhi aku i kona lae hao me ka haki ole, mailoko aku o ka iwi hualala o na moku, mahope iho o ka houhou ana o ka wili iloko o ka barela. Aia i ka Museum o na mea lapaau o Parisa, e waiho nei kekahi lae-oioi o keia mau ano, o kona loa, he 6 kapuai a me 9 iniha, a he 15 iniha ke anawaena o ke kumu.

(Aole i pau.)